انسان و آیین جمعی؛ فراموشی کارکردها و پیوندها؛ نمونه موردی: آیین چهارشنبه‌سوری

آیین‌های باستانی بر محور نیاز انسان به پیوند با سایر انسان‌ها شکل گرفته و ارزش و انسجام اجتماعی را در خود متبلور ساخته است. عناصر فرهنگی در برخورد با پدیده‌های گوناگون اجتماعی، به تغییر تن می‌سپرد، به گونه‌ای که از ارزش بنیادین نشانی نمی‌ماند. آیین چهارشنبه پایان سال (چهارشنبه‌سوری) که برای مطالعه موردی انتخاب شده است، شامل همین توصیف است. پژوهش حاضر با نگاهی به گذشته برگزاری این آیین در ایران، بازتولید آن را در نظر دارد. به همین منظور با بررسی اسنادی و روش پیمایشی (نمونه‌گیری خوشه‌ای) به توصیف و تبیین این مراسم آیینی می‌پردازد. جامعه آماری این پژوهش شهروندان تهرانی و به طور مشخص سه منطقه شهری 3، 7 و 19 (جمعاً 935.827 نفر) را دربرمی‌گیرد که بر این اساس، حجم نمونه با فرمول کوکران 384 نفر برآورد شد. نتایج حاصل از آزمون ضریب همبستگی نشان داد بین آشنایی با کارکردهای فرهنگی مراسم چهارشنبه‌سوری، نظارت اجتماعی، مشارکت گروه‌ها، سازمان‌های اجتماعی موثر در جامعه‌پذیری، و تعامل و مشارکت با همسایگان با نحوه برگزاری مراسم چهارشنبه‌سوری رابطه معنادار وجود دارد. حاصل نظرسنجی بیانگر ضروری بودن رسیدگی به جوانب گوناگون موضوع و از جمله میزان آگاهی از پیشینه مراسم، نحوه مشارکت، نقش نهادها و سازمان‌های موثر در جامعه‌پذیری و فرهنگ‌پذیری و در نهایت «ضرورت مدیریت مراسم» از دید شهروندان تهرانی است.

man and collective ritual, forgetting functions and links, case study: chaharshanbesoori

ancient rituals were formed on the axis of human need to bond with other humans and crystallized social value and cohesion. in dealing with various social phenomena, cultural elements undergo changes in such a way that no trace of the fundamental value remains. the ritual of the end of the year (suri wednesday), which was chosen for the case study, includes the same description. the current research, looking at the past of holding this ritual in iran, intends to its reproduction. for this purpose, it describes and explains this ritual ceremony by the means of document review and survey method (cluster sampling). the statistical population of this research includes the citizens of tehran and specially the three urban areas 3, 7 and 19 (total of 935,827 people), based on which the sample size was estimated to be 384 based on cochran's formula. the results of the correlation coefficient test showed that there is a significant relationship between the familiarity with the cultural functions of the chaharshanbesoori ceremony, social monitoring, the participation of groups or social organizations effective in socialization, and the participational interaction between neighbors with the way of holding the chaharshanbesoori ceremony. the result of the survey shows the necessity of dealing with various aspects of the issue, including the level of awareness of the background of the ceremony, the way of participation, the role of effective institutions and organizations in socialization and cultural acceptance, and finally, the necessity of managing the ceremony from the views of tehrani citizens.