ادبیات شفاهی و تاریخ شفاهی، بررسی برخی اشارات تاریخی در داستان ترکی اغوز خاقان

چکیدهادبیات شفاهى، به عنوان گونه‌اى وسیع و و ژرف از ادبیات، بعد فرهنگى بسیار غنى وقابل توجهى دارد. مقاله حاضر محور زمانى یا تاریخى ادبیات شفاهى را بررسى مى‌کند. مسیله محورى این پژوهش این است که آیا ادبیات شفاهى یک اجتماع مى‌تواند بازنمودى از تاریخ خالقان آن باشد؟ بدین منظور، یکى از نمونه‌هاى ادبیات شفاهى ترکى به نام داستان اوغوز خاقان انتخاب گردید تا بتوان با بررسى آن وجوه تاریخى را ملاحظه کرد. این داستان یکى از نمونه‌هاى غنى ادبیات شفاهى ترکى است که پس از قرن‌ها زیست شفاهى در فرهنگ ترکى سرانجام در قرن 13 میلادى مکتوب شده است. روش مقاله حاضر در بررسى داستان و نیز تاریخ خالقان آن، روش اسنادى ـکتابخانه‌اى است. یافته‌هاى پژوهش نشان مى‌دهند که، در سطحى کلى، ادبیات شفاهى به شیوه خاص خود (یعنى با تکیه بر اصول هنرى) اشارت‌هایى به تاریخ خالقان خود دارد. داستان اوغوز خاقان روایت‌گر بخش‌هایى از تاریخ هون‌هاست. هون‌ها به عنوان اقوام کوچ‌رو که بنا به ضرورت‌هاى اقتصادى، اجتماعى و فرهنگى، فاقد سنت‌هاى مکتوب تاریخ‌نگارى بوده‌اند، سعى کرده‌اند تا تاریخ قومى خود را در چارچوب هنرهاى مردمى، به‌ویژه ادبیات شفاهى به زبان ادبى و هنرى ثبت کنند. از این‌رو ما شاهد نوع جدیدى از تاریخ‌نگارى هستیم، نوعى که به جاى برگزیدن شکل معمول ثبت وقایع، شکل ادبى و هنرى را انتخاب کرده است.