بررسی و تحلیل سیر تحول در نظریه‌های منازعه (با تاکید بر تحول تاریخی، رشته‌ای و نگاه ریشه‌ای نظریه‌ها)

منازعه از یک اختلاف دیدگاه در مقیاس خرد فردی تا سطح کلان کشورها، آغاز و با دامنه‌دار شدن، تشدید و ابعاد گسترده پیدا می‌کند و به خشونت میان طرف‌های درگیر منجر می‌شود. این پدیده، در طول تاریخ بشریت همواره به‌دلایل مختلف به‌وقوع پیوسته است. در ارتباط با ریشه‌های وقوع منازعه، از ابتدای تاریخ علم تاکنون نظریه‌های مختلفی ارائه شده است. مهمترین آنها را می‌توان در چهار گروه نظریه‌های علوم سیاسی، جامعه شناسی، روابط بین‌الملل و نظریه‌های جغرافیایی و ژئوپلیتیکی مورد اشاره قرار داد که در چهار دوره از سده چهار پیش از میلاد مسیح تا قرن چهارده میلادی، از قرن پانزدهم تا پایان قرن نوزدهم میلادی، قرن بیستم میلادی و از ابتدای قرن بیست و یکم تاکنون قابل بررسی و تحلیل هستند. این پژوهش از نظر هدف، بنیادی و از حیث ماهیت و روش، توصیفی تحلیلی است که با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای، سیر تحول 22 نظریه مهم را در موضوع ریشه یا ریشه‌های وقوع منازعه در چهار گروه نظریه‌های علوم سیاسی، جامعه‌شناسی، روابط بین‌الملل و جغرافیایی و ژئوپلیتیکی مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد. سوال اصلی این است که سیر تحول نظریه‌ها در ریشه‌یابی وقوع منازعات با تاکید بر تاثیرگذاری منفی آن در امنیت در طول تاریخ علم و در رشته‌های مرتبط چگونه بوده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد علت یا علل وقوع منازعات همزمان با تحولات مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، فناورانه، ژئوپلیتیکی و... و در دوره‌های تاریخی دچار تحول شده و نظریه‌های ارائه شده در این زمینه در سیر تکاملی از نگاه خرد و تک عاملی به ریشه‌ منازعه به نگاه چند عاملی توسعه یافته و نگاه علوم مختلف به موضوع نیز متفاوت بوده است. با توجه به ماهیت منازعات، که ناامنی را در خود نهفته دارد، شناخت نظریه‌های مرتبط با این پدیده و آشنایی با ریشه‌های آنها، آسان کننده، کمک کننده و ضرورتی اجتناب ناپذیر در تدوین راهبردهای دفاعی و امنیتی برای کشورها و از جمله ایران خواهد بود.

An Analysis of the Transformation Processes of Conflict Theories: Emphasis on History, Disciplines and Basic Views of Theories

Conflicts begin with a difference of viewpoints of two individual perceptions or between two countries. When it intensifies and expands more, it leads to violence among the parties involved. This event has always occurred for various reasons. Various theories have been presented during the history of mankind in relation to the roots of the conflicts. Four outstanding groups of theories contain these theories including theories of political sciences, sociology, international relations, and geographical and geopolitical theories. They are categorized and studied based on four eras of before Christ to fourteenth century, from the fifteenth century to the end of the nineteenth century, the twentieth century, and since the beginning of the 21st century. This is a fundamental research which follows a descriptiveanalytical method utilizing library resources for the evaluation of 22 important theories regarding the origins of the conflicts in four groups of political sciences, sociology, international relations, and geographic and geopolitical theories. The main question focuses on how the transformation of theories of identifying the roots of conflicts, with emphasis on its negative impact on security in the history of science and in related disciplines have been. The results indicated that the cause or causes of conflicts have coincided with various political, social, cultural, technological, geopolitical, and other changes in historical eras. Micro and singlefactor approach to the roots of the conflicts by the theories presented in this field have developed to multifactor approach, and sciences have presented various attitude in this regard. Given the nature of the conflicts, which involve insecurity, identifying the theories relating to this phenomenon and familiarity with their origins, will be facilitating, contributing, and will arise as an inevitable practice for designing defense and security strategies for countries like as Iran.