رویکردهای فلسفی، عرفانی و روانشناختی سلامان و ابسال جامی

درباره سلامان و ابسال حدود سه روایت با تفسیرهای متفاوت موجود است . جامی روایت حنین بن اسحاق و ابن سینا را به نظم کشیده و همانند خواجه نصیرالدین طوسی به تفسیر آن پرداخته است . این روایت با کمی اختلاف همان روایت یونانی حنین بن اسحاق است ، تفسیر وی نیز شبیه تفسیر خواجه نصیر است و بیشتر جنبه فلسفی و اخلاقی دارد . تقریبا اولین کسی که به نقد سلامان و ابسال ابن سینا پرداخته ، امام فخر رازی است . بعدها خواجه نصیر نظر امام فخر را رد می کند . او معتقد است مراد از سلامان نفس و مراد از ابسال درجه و مقام تو در عرفان و ملک عبارت از عقل فعال و حکیم الهی عبارت از فیض الهی است که بر عقل فعال فایض می شود . عباس احمد ، دانشمند مصری ، شارح دیگری است که با دید فلسفی ، به سلامان و ابسال پرداخته است . در دوران اخیر هنری کربن به تفسیری عرفانی و روان شناختی سلامان و ابسال پرداخته و نظریه خواجه نصیر را نقد کرده است ، به عقید وی سلامان و ابسال داستانی هرمسی است که که به شرح مدارج رازآموزی عرفانی قهرمان بر حسب استحاله های باطنی و سلسله مراتب تبدل عارف می پردازد . افزون بر این رهیافت های عرفانی و روان شناختی می توان به رگه های دیگری از مایه های روانشناختی در سلامان و ابسال دست یافت . فضای همه رخدادهای این داستان تمثیلی همانند داستان های تمثیلی سهروردی عالم خیال و یا رویا و خواب است . در مقالات شمس تبریزی نیز به این عالم ،‌ در پیوند با دگرگونی های روح عارف و درون او توجه شده است .