تحول نفس در داستان‌های عامیانه صوفیان

این مقاله، تعامل بین تصوف و فرهنگ ایران را توصیف می‌کند. علیرغم تحولات فرهنگی و زبانی در طی 150 سال اخیر و تأثیر پذیرفتن از فرهنگ جهانی و سبک‌های جدید زندگی که تحت تأثیر شبکه ارتباطات جهانی شکل گرفته، هنوز بسیاری از ارزش‌ها و اصطلاحات و واژگان صوفیان، رایج است. پس عجیب نیست که حضور صوفی و درویش بر قصه‌های عامیانه ما سایه افکنده باشد. صوفی (درویش) اغلب نماد اعتماد و توکل بر خدا و رهایی از بندگی قدرت، منزلت، ثروت، قومیّت و حتی زمان و مکان است. این مقاله به بعضی جنبه‌های قصه‌های عامیانه صوفیان نظر دارد که راه تربیت و ریاضت نفس، خودسازی و تحول نفس را نشان می‌دهد.یک داستان کامل عامیانه طرح زندگی‌نامه واقعی تلقی می‌شود. بعضی دیدگاه‌های صوفیان حاکی است که ماجراها و شکست عشقی اساس و انگیزة تحول عمیق نفس است که روانشناسان آن را با اصطلاحاتی چون تصعید توصیف می‌کنند. اساس عملی و نظری حرکت صوفیانه به ویژه در حکایات عبارتند از: ریاضت، رؤیا و واقعه، آوارگی، تحمل و صبر و همزیستی با دیگر مذاهب، نخل وثلائق وخلائق، تسلّا و رضا. صوفی (درویش) می‌تواند در قوانین طبیعت تصرف ‌کند، حتی بر جن‌ و پری و مرگ غلبه می‌کند. آرزوهای دیرینه پس از صبر برآورده می‌گردد. در داستان‌ها با تخیلات عجیب و گاه انحرافی روبرو می‌شویم که می‌تواند، از زوایای گوناگون بررسی شود، تعارضات فرهنگی، مسایل قومی، ارتباط بین انسان و خدا، انسان و جهان، انسان و خودش، انسان و طبیعت، انسان و انسان‌های دیگر