نگاهی جامعه‌شناختی به آموزه‌های فقهی امام‌خمینی دربارة مصلحت عمومی و تأثیر آن بر روحیة‌ پیشرفت در ایران امروز

در این مقاله هدف آن بوده است تا مساله‌ گسترش روحیه‌ی پیشرفت در ایران امروز و ریشه‌های آن از منظر بومی و بر پایه‌ واقعیات خاص جامعه‌ ایران نگریسته شود. سوال اصلی این است که چرا روحیه‌ مذکور در حال حاضر در جامعه ایران امکان رشد و گسترش یافته است. فرض اصلی مقاله حاضر آن بوده که اشاعه آموزه‌های فقهی امام خمینی در باب مصلحت بر توسعه روحیه‌ی مذکور در بین نسل‌های کنونی انقلاب اسلامی تاثیر گذار بوده است و دست کم شرایط ذهنی کافی را برای آن فراهم ساخته است. برای اثبات این مدعا از جامعه‌شناسی دین ماکس وبر که گمان می‌رود، بهتر از سایر نظریات جامعه‌شناسی به نقش آموزه‌ها و انگیزش‌های مذهبی در توسعه سلوک عقلانی سایر فرهنگ‌ها می‌پردازد، استفاده شده است تا بر مبنای آن نسبت میان آموزه‌های فقهی و توسعه روحیه‌ی مذکور به شیوه شباهت ساختاری تبیین شود. وبر معتقد است در توسعه سلوک عقلانی علاوه بر شرایط، عوامل و کارگزاران هم باید آمادگی اختیار کردن انواع معینی از رفتار عقلانی را داشته باشند. وی نقش نیروهای جادویی و مذهبی و نیز ایده مربوط به تکالیف اخلاقی مبتنی بر آنها را در ایجاد این آمادگی مهم می‌داند. استدلال محوری مقاله حاضر این است که با توجه به این که ایران یک جامعه دینی است. آموزه‌های فقهی امام در باب مصلحت به دلیل تایید شرعی احکام عرفی و عقلی در حوزه‌‌ی مصلحت و پذیرفتن این موضوع که احکام شریعت در عرصه‌های غیر عبادی غالبا ارشاد به حکم عقل است، بنیان هنجارهای عرفی و هنجارهای سنتی را بر یک شالوده واحد استوار ساخت و بدین‌سان جواز و جرات ورود به عرصه توسعه فعالیت‌های جدید عقلانی را برای گروه‌های نوساز بومی که تا قبل از آن با مانع جدی رو به رو بودند صادر کرد.