از جدایی تا هویت‌باختگی: تبیین کیفی کارتن‌خوابی در معتادان شهر تهران

اهداف: پدیده کارتن‌خوابی در شهرهای بزرگ ایران به‌خصوص تهران پدیده نسبتاً جدیدی است که به عنوان یک معضل جدی اجتماعی در عرصه عمومی مطرح می‌شود. اصطلاح کارتن‌خوابی عمدتاً در خصوص کسانی به کار می‌رود که شب‌ها را در فضاهای عمومی مانند پیاده‌روها، پارک‌ها یا زیرپل‌ها سپری می‌کنند. مطالعات نشان می‌دهد که کارتن‌خوابی با اختلال مصرف مواد گره خورده است. هدف این پژوهش بررسی فرایند و تحلیل تجربیات افراد کارتن‌خواب دارای اختلال مصرف مواد است.مواد و روش ها: این تحقیق کیفی و به روش گراندد تئوری صورت گرفته است. با روش نمونه‌گیری هدفمند و سپس نظری درنهایت بیست نفر (نه مرد و یازده زن) از کارتن‌خواب‌های شهرستان تهران در مطالعه شرکت کردند و نمونه‌گیری تا اشباع داده‌ها ادامه یافت. داده‌ها از طریق مصاحبه عمیق نیمه‌ساختاریافته و مشاهده گردآوری شد. تحلیل داده‌ها برای مشخص کردنِ روند به روش توصیه‌شده توسط اشتراوس و کوربین (1998) انجام‌ شد.یافته ها: میانگین سن مشارکت‌کنندگان 2/36 بود. یافته‌ها نشان داد که فرایند کارتن‌خوابی فرد دچار اختلال مصرف مواد دارای دو مرحله است که هرکدام دارای طبقاتی هستند؛ مرحله اول: مرحله جدایی از ماوای پایدار، از دو طبقه اصلی تشکیل شده است: جدایی مبتنی بر تصمیم فرد و جدایی خارج از اختیار. مرحله دوم: مرحله بی‌خانمانی (بقا به هر قیمتی)، شامل چهارطبقه اصلی است: ماواگزینی گریزان، امرار معاش غیررسمی و متخلفانه، حضور در شبکه روابط بهره‌جویانه و مقوله هویت‌باختگی فردی و اجتماعی.نتیجه گیری: در مرحله جدایی از ماوای پایدار و مرحله بی‌خانمانی فرد، علاوه بر مسئله مصرف مواد با توجه به ابعاد جدیدی که این نوع زندگی دارد هویت فرد به بی‌خانمان گریزان، خلاف‌کار، آسیب‌دیده و طردشده اجتماعی تبدیل می‌شود. همین امر او را در این سیکل معیوب بقا به هر قیمتی قرار می‌دهد. از این روست که می‌توان این گروه را قشری شدیداً آسیب‌دیده و درگیر مسائل اجتماعی، قانونی و روانی گوناگون دانست. با توجه به پیچیدگی ابعاد بی‌خانمانی معتادان، به مداخلات هماهنگ بین فرد، خانواده و سیستم‌های حمایت‌کننده در تمام سطوح نیاز است.

From Leaving Home to Losing Identity: A Qualitative Study on Rough Sleeping in Drug Addicts in Iran

Objectives: The phenomenon of rough sleeping in big cities of Iran, particularly in Tehran is a serious social problem. The term rough sleeping is mostly used for those who sleep on the public spaces including pavements, parks or under bridges. It is assumed that rough sleeping and drug addiction are linked to each other. This study aims to evaluate the process of rough sleeping based on the experiences of homeless drug addicted in Iran.Methods: This is a qualitative research. Participants were 20 homeless addicts (9 males and 11 females, mean age= 36.2 years) in Tehran city who were recruited using a purposive sampling method, and sampling continued until data saturation. The data were collected through a semistructured indepth interview and observations. Data analysis was performed based on the grounded theory recommended by Strauss and Corbin (1998).Results: The rough sleeping process had two steps: (a) Leaving home voluntarily (to protect family or escape from family problems) or involuntarily (Due to being expelled from home and losing the roof over the head), and (b) Being homelessness which had four main categories: Elusive life, informal and contravened subsistence, involving in exploitative relationships, and loss of individual/social identity.Conclusion: When leaving home and becoming rough sleeper, the individual becomes elusive, delinquent, damaged and socially rejected homeless, in addition to the risk of becoming a drug addict. Therefore, this group can be considered as a severely injured group involved in various social, legal and psychological issues. Given the complexity of the homelessness aspects in drug addicts, there is a need for coordinated interventions between individuals, families and the support systems at all levels.