آیین‌نامه‌ای شدن حقوق کیفری: وارونگی در پیوند ماهیت و شکل

آیین‌نامه به عنوان منبع حقوق کیفری دو دوره را پشت سر گذرانده است. در حقوق کیفری پیش از انقلاب، آیین‌نامه هم چهره اجرایی و وابسته به قانون داشته و هم چهره ماهوی و مستقل. در چهره اجرایی، برخی قوانین کیفری از رهگذر آیین‌نامه اجرا می‌شده‌اند و هنوز برخی از این مصوبه‌ها لازم‌الاجرا هستند. در چهره ماهوی نیز با تجویز قانون، برخی آیین‌نامه‌ها متضمن وضع جرم در حد خلاف و تعیین ابتدایی ضمانت‌اجرا در اندازه جزای نقدی بودند. پس از انقلاب چهره ماهوی و اصلی آیین‌نامه تضعیف و سپس به طور کلی حذف شد؛ در برابر چهره اجرایی و فرعی آیین‌نامه پررنگ‌تر از پیش شد، به گونه‌ای که در برخی موردها، اجرای قانون وابسته به وضع آیین‌نامه شده است. نقش آفرینی آیین‌نامه در جهت دهی به قانون کیفری، چهره نوی از حقوق کیفری ایران را ترسیم کرده که بر پایه آن، حقوق کیفری به سوی جزئی‌نگری در محتوا به جای ایجاز در متن و مقرره‌ای بودن به جای قانونی بودن گام برداشته است. این نوشتار با رویکرد توصیفی و تحلیلی با بررسی فرآیند آیین نامه‌ای شدن حقوق کیفری در واپسین دهه سده چهاردهم خورشیدی، به این دستاورد رسیده که تحولات حوزه های گوناگون از یک سو و عدم اشراف علمی و فنی قانونگذار بر این دگرگونی ها از سوی دیگر سبب شده تا حقوق کیفری ایران ناخودآگاه، با زایش شمار بسیاری از آیین‌نامه‌ها در کنار قانون رو به رو شود و خود را سردرگم در میان رویکرد جزیی نگرانه و ایجازمدارانه ببیند. به گونه ای که کم کم ارزش و جایگاه قانون در نزد مقام های قضایی به اندازه آیین نامه و وابسته به آن پنداشته می شود.

bylaw as a main source of the criminal law: inversion in the connection of substance and form

bylaw as a source of criminal law has gone through two periods. prior to the revolution, the bylaw incriminal law had both an executive and law-abiding face and a substantive and independent face. in theexecutive face, some criminal laws have been enforced through regulations, and some of these decrees arestill binding. in substantive face, with the permission of the law, some bylaws included the definition of acrime as a violation and the initial determination of the enforcement guarantee in the amount of a fine. afterthe revolution, the substantive and main role of the bylaw was weakened and then completely eliminated;but the executive role and sub-face of the bylaws became more prominent than before, so that in somecases, the implementation of the law has become dependent on the bylaw. the role of the bylaws indirecting the criminal law has painted a new face for iran's criminal law. accordingly, criminal law hasmoved towards detail in content instead of conciseness in text as well as regulation instead of legality. thisarticle, with a descriptive and analytical approach, by examining the process of legalization of criminal lawin the last decade of the fourteenth century, has reached the conclusion that developments in various fieldson the one hand and the lack of scientific and technical mastery of the legislator on the other hand havecaused iranian criminal law to unconsciously face the generation of a large number of bylaws alongside thelaw and find itself confused in the midst of a detailed and concise approach insofar as the value and statusof the law in the eyes of judicial authorities is considered as much as the bylaw and depended to it.