نقش سه عنصر عرب، ایرانی و ترک در سپاه عصر اموی و عباسی

در این نوشتار بر آنیم تا نقش سه عنصر مهم و اصلی در سپاه عصر اموی و عصر عباسی را بررسی و تجزیه و تحلیل کنیم. عرب، نخستین عنصری است که با پذیرش اسلام، هسته اولیه سپاه را بنیان نهاد و بعنوان تنها عنصر نظامی در عصر رسول خدا(ص) و خلفای راشدین با قبایل متعدد و شعب متفرق خود به دفاع از دین ، مقابله با فتنه پرداخت و گسترش اسلام در خارج از مرزهای جزیره العرب را پشتیبانی کرد. اگر چه در عصر اموی و بویژه عباسی، سپاه از انحصار عرب بعنوان تنها عنصر خارج گشت، اما باز برغم حضور ملیتها و عناصر نژادی دیگر باز هم عنصر عرب، نقش مهم و کلیدی در امور نظامی را داشت، البته دوران معتصم را باید مستثنی ساخت. در میان این عناصر جدید، مهمترین آنان ایرانیان و ترکان بودند. ایرانیان به لحاظ کمی و کیفی در بخش عمده ای از عصر اموی و عباسی با حضور خود در عرصه نظامی گری، رقیبی جدی و مهم برای عنصر عرب گشتند. اما در برهه ای از دوران عباسی یعنی خلافت معتصم، وقتی اعتماد این خلیفه به دلایلی از آن دو قطب و عنصر مقتدر نظامی دستگاه خلافت سلب گردید، عنصر جدیدی با نام مشارقه یا ترکان وارد صحنه شدند. در این دوران به یکه تازی های عرب و ایرانی پایان داده شد و ترکان، بدون رقیب جدی بر تمام امور و شئون خلافت بویژه امور نظامی و سپاه مستولی شدند. اگر چه این دوران، کوتاه بود اما تاثیرات مهمی از خود بر جا گذاشت که مورد بررسی قرار خواهند گرفت.