معرفی و نقد نظریۀ بطلان شرط محیط بر عوض (از دیدگاه فقهی و حقوقی)

گاه در قرارداد شرط می‌شود که اگر مشروط‌ٌعلیه به تعهد خود در زمان مقرر عمل نکند، عوض قراردادی به وی پرداخت نمی‌شود. چنین شرطی که شرط «محیط بر عوض» نامیده می‌شود، ممکن است تعادل عوضین و وضعیت معمولی معاوضه را برهم ‌زند و موجب تردید در جواز آن ‌شود. مقررۀ قانونی خاصی دربارۀ این نوع شرط در دست نیست و در مورد آن باید به قواعد عمومی رجوع کرد. یکی از شروط باطلِ مبطل شرطی است که با مقتضای ذات عقد ناسازگار باشد. در برخی از آثار حقوقی و آرای قضایی، شرط محیط بر عوض باطل تلقی گردیده و به قاضی حق تعدیل قرارداد اعطا شده است. این مقاله با استفاده از روش تحلیلی‌‌توصیفی در صدد معرفی و نقد این نظریه و اثبات این مطلب است که اگر احاطۀ شرط بر عوض در مرحلۀ تشکیل قرارداد باشد، مُبطل عقد است؛ اما در صورتی که احاطه پس از تشکیل عقد و در اثر تخلف یکی از دوطرف حادث شود، خللی در عقد سابق وارد نمی‌کند.

an introduction and critique of the theory of invalidating a condition encompassing the consideration (from jurisprudential and legal perspectives)

in contracts, it is sometimes stipulated that if the obligee fails to fulfill their commitment within the specified time, they will not receive the contractual consideration. this type of condition, known as a condition encompassing the consideration, may disrupt the balance of the exchanged considerations and the usual state of reciprocity, leading to questions about its permissibility. there is no specific legal provision addressing this condition, necessitating reliance on general principles. one type of invalidating condition is one that contradicts the essential nature of the contract. in some legal literature and judicial opinions, the condition encompassing the consideration has been deemed void (batil), and judges have been granted the right to adjust the contract. this article, using an analytical-descriptive approach, aims to introduce and critique this theory and demonstrate that if the condition encompassing the consideration exists at the contract’s formation stage, it invalidates the contract. however, if the encompassing occurs after the contract’s formation due to one party’s breach, it does not affect the pre-existing contract.