سهم استیلای محض از مبانی مسئولیت مدنی در فقه و حقوق ایران

نهاد مسئولیت مدنی بخشی از ضمان قهری است و از چند مولفه تشکیل می‌شود. از میان این عناصر سازنده، مبنای آن نقش برجسته‌تر و اساسی‌تری بر عهده دارد؛ از‌این‌رو تعیین مبنا یا مبانی مسئولیت مدنی در همۀ نظام‌های حقوقی اهمیت بسیاری دارد. آیا در فقه و حقوق ایران می‌توان از استیلای محض (بدون اتلاف و استیفاء) به عنوان یکی از مبانی مسئولیت مدنی و موجبات ضمان قهری یاد کرد؟ طرح این پرسش از آن رو اهمیت مضاعف می‌یابد که در اکثریت متون موجود مسئولیت مدنی، نشانی از این عنوان در کنار مبانی مسئولیت مدنی دیده نمی‌شود و بیشتر نویسندگان حقوقی، بدون توجیه روشنی آن را کنار نهاده‌اند. هدف این نوشتار آن است که به روش توصیفی، انتقادی و تحلیلی به این پرسش پاسخ دهد و به نقادی استدلال‌ها و رویۀ علمی آن بپردازد. بر اساس یافته‌های این پژوهش، استیلای محض از مبانی مهم مسئولیت مدنی و ضمان قهری در فقه و حقوق ایران است و به نظر می‌رسد یکی از امتیازات این نظام حقوقی است که ظرفیت جبران خسارات بیشتری را فراهم می‌سازد و نهادی مشابه آن در دیگر نظام‌های حقوقی مشاهده نشده است.

the role of pure dominance in civil responsibility in iranian jurisprudence and legal principles

the concept of civil responsibility is part of involuntary liability and consists of several components. among these foundational elements, the basis itself plays a more prominent and essential role; thus, identifying the foundation or foundations of civil responsibility is highly significant in all legal systems. can pure dominance (without actual destruction or utilization) be considered one of the bases of civil responsibility and grounds for involuntary liability in iranian jurisprudence and law? this question gains additional importance as most available civil responsibility literature does not mention this concept alongside other bases of civil responsibility, and most legal scholars have set it aside without clear justification. this paper aims to answer this question using descriptive, critical, and analytical methods and to critique related arguments and academic practices. according to this study’s findings, pure dominance is an important foundation of civil responsibility and involuntary liability in iranian jurisprudence and law. it seems to be a unique feature of this legal system, providing broader avenues for compensation and lacking an equivalent institution in other legal systems.