بررسی تطبیقی میزان بهره‌مندی از عقل در فقه دوره پیش و پس از اخباری‌ها (با تاکید بر آرای استرآبادی و بحرانی)

عقل به عنوان یکی از منابع استنباط احکام مورد پذیرش فقیهان بوده است. عقل هم به صورت مستقل و هم به عنوان ابزار فهم در خدمت دیگر منابع فقهی کاربرد داشته است. با ظهور اندیشه اخباری، بزرگان این اندیشه همچون استرآبادی و بحرانی با تاکید بر توقیفی‌بودن احکام، عدم امکان درک مصالح و مفاسد توسط عقل و عدم تلازم میان درک حسن و قبح ذاتی و وجوب و حرمت، استفاده از این منبع برای استنباط احکام را زیر سوال بردند. در این مقاله با بررسی موردی برخی فروع فقهی نشان داده شد که رویکرد به عقل در فقه قبل از اخباری‌ها در باب‌های مختلف فقهی (چه عبادات و چه معاملات) بیشتر بوده است و فقیهان پس از اخباری‌ها به دلیل عقلی کمتر توجه کرده‌‌اند. افزون‌براین‌ فقیهان بعد از اخباری‌ها نیز به نارسایی حکم عقل در موارد متعدد اذعان کرده‌‌اند، در‌حالی‌که چنین تعبیرهایی در فقه پیش از اخباری‌ها دیده نمی‌‌شود.

a comparative analysis of the degree of utilization of reason in jurisprudence before and after the akhbaris (with emphasis on the views of astrābādī and baḥrānī)

reason (aql) has been recognized as one of the sources of inference of rulings by the islamic jurists. reason has been used both independently and as a tool for understanding in the service of other sources of jurisprudence (fiqh). with the emergence of the akhbari school of thought, the prominent figures of this school, such as astarabadi and bahrani, emphasized the notion of the revealed and prescribed nature of legal rulings, the inability of reason to comprehend the interests and harms, and the lack of necessary connection between the perception of inherent goodness and badness and the obligation and prohibition (wujub and hurma). thus, they called into question the use of reason for inference of rulings. in this article, through a case study of certain branches of islamic jurisprudence, it was demonstrated that the approach to reason in jurisprudence was more prevalent in various chapters of jurisprudence (both in acts of worship and in transactions) before the akhbaris. however, jurists after the akhbaris have paid less attention to reasoning. furthermore, jurists after the akhbaris have also acknowledged the insufficiency of the ruling of reason in numerous cases, whereas such expressions are not observed in jurisprudence prior to the akhbaris.