تاملی در کیفرگزینی جرم محاربه از منظر قرآن کریم

امروزه یکی از مسائل مطرح در مجامع علمی و عمومی جامعه ایرانی، شیوه‌ها و انحای انتخاب کیفر برای جرم محاربه است. قانون‌گذار نیز در طول قانون‌گذاری پس از انقلاب اسلامی، تمایل بیشتری به دیدگاه تخییری‌بودن کیفرهای چهارگانه محارب در قوانین داشته است. این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی و با تمرکز بر آیات قرآن و روایت‌های باب محاربه به نقد رویکرد قانون‌گذار پرداخته است و بر این نکته تاکید می‌کند که قول بر ترتیب یا رعایت تناسب میان جرم و کیفر محاربه، از ادله قرآنی و روایی قابل استنباط، بلکه با آیات قرآن موافق است. مهم‌ترین دستاورد و جنبه نوآوری این مقاله نسبت به نوشته‌های دیگر این است که اولاً، ظهور آیه محاربه در تخییر محل خلاف است و برخی از  بزرگان ازجمله قطب‌الدین راوندی  و علامه حلی معتقدند آیه دال بر ترتیب است؛ ثانیاً، آیات متعدد قرآن موافق رعایت تناسب است که رافع اجمال یا ابهام آیه محاربه است و آیه محاربه را نمی‌توان برخلاف ظهور آیات متعدد قرآن تفسیر کرد؛ ثالثاً، آیات دالّ بر لزوم رعایت تناسب میان جرم و مجازات آبی از تخصیص و تقیید است؛ چون به تصریح برخی از مفسران رعایت‌نشدن تناسب بین جرم و مجازات ظلم است و ظلم دارای حرمت عقلی و شرعی است؛ رابعاً، آیات و روایات دالّ بر لزوم تناسب میان جرم و مجازات نص است و آیه محاربه (بر فرض پذیرش دلالت بر تخییر) و روایت‌های دال بر تخییر ظاهر است و نص مقدم بر ظاهر است؛ خامساً؛ مطلوبیت عمل به رعایت تناسب بین جرم محارب و مجازات در محاربه مورد اتفاق همه فقیهان است و به نظر هیچ‌کدام حکمی با رعایت تناسب جرم و مجازات برخلاف شرع نیست؛ برخلاف آنجا که تناسب جرم و مجازات در محاربه رعایت نشود، که طبق نظر مشهور، خلاف شرع است.

a reflection on the punishment selection for the crime of ’moharebeh’ from the perspective of the holy qur’an

today, one of the issues in academic and public arenas in iranian society is the methods and types of selecting punishments for the crime of moharebeh (refers to a specific crime in islamic law, often interpreted as waging war against god or spreading corruption on earth). the legislator, during the process of law-making after the islamic revolution of iran, has shown a greater inclination towards the discretionary view in choosing among the four types of punishments for moharebeh in the laws. this article, using a descriptive-analytical method and focusing on the verses of the qur’an and the narratives concerning moharebeh, criticizes the legislator’s approach. it emphasizes that the opinion advocating for order or proportionality between the crime and the punishment for moharebeh can be inferred from qur’anic and narrative evidence and is, in fact, consistent with the qur’anic verses. the most important achievement and innovative aspect of this article compared to other writings is, firstly, that the apparent meaning of the verse on moharebeh concerning discretion is disputable. some prominent scholars, including qutb al-din al-rawandi and allameh helli, believe that the verse indicates a sequential order. secondly, multiple verses of the qur’an support the principle of proportionality, which clarifies or removes any ambiguity from the verse on moharebeh. the verse on moharebeh cannot be interpreted contrary to the apparent meaning of numerous other qur’anic verses. thirdly, the verses indicating the necessity of proportionality between crime and punishment are exempt from any limitation or restriction. as some commentators explicitly state, the lack of proportionality between crime and punishment is considered injustice, and injustice is both rationally and legally forbidden (haram). fourthly, the verses and narratives indicating the necessity of proportionality between crime and punishment are explicit texts (nass), whereas the verse on moharebeh (assuming it indicates discretion) and the narratives indicating discretion are apparent (zahir); and explicit texts are prioritized over apparent ones. fifthly, the desirability of adhering to proportionality between the crime of moharebeh and its punishment is unanimously agreed upon by all jurists, and none of them consider a ruling that observes proportionality between crime and punishment to be contrary to sharia. in contrast, failing to observe proportionality in moharebeh is, according to the most jurists’ opinion, against sharia.