امکان‌سنجی تعمیم مصارف موقوفه در وقف خاص بر اساس اطلاق یا انصراف جهت وقف نزد عرف

از متون فقهی شیعه بر می‌آید که موقوفه باید در غرض و نیت واقف مصرف شود؛ مگر در شرایطی مانند خرابی موقوفه، انقضای رسم موقوفه و... که اجرای نیت واقف میسر نباشد؛ در این صورت عده‌ای از فقیهان به جواز مصرف موقوفه در جایی که اقرب به غرض واقف است، فتوا می‌دهند؛ ولی برخی دیگر مخالف مصرف موقوفه در غیر غرض واقف هستند. این نوشتار با روش توصیفی – تحلیلی به دو بخش می پردازد: بخش اول آنجایی که نیت واقف به صورت مطلق بیان شده و باید بررسی شود که وسعت‌دادن به دایرۀ شمول نیت واقف تعارضی با نیت اولیه واقف دارد یا خیر؟ با استفاده از ادلۀ لفظی معتبر می‌توان اثبات کرد که وسعت‌دادن به دایرۀ شمول نیت واقف، تعارضی با نیت اولیه واقف ندارد. بخش دوم آن جایی‌است که غرض واقف از موقوفه تامین می‌شود، ولی می‌خواهیم مصرفی به مصارف موقوفه اضافه کنیم. در بخش دوم آرای مختلف فقیهان مطرح می‌شود که نیاز به بررسی بیشتر دارد؛ ولی در آخر با فحص در کلام فقیهان این نکته منکشف می‌شود که تعارضی در کار نیست. با استفاده از اطلاق و انصراف و عرف و قاعده اذن در شئ اذن در لوازم شئ است جواز تعمیم مصارف موقوفه را نتیجه گرفتیم. با دقت در پژوهش‌های پیشین به این نکته می‌رسیم که موضوع این پژوهش‌ها دربارۀ فروش موقوفه یا تبدیل موقوفه و تغییر موقوفه است؛ ولی در این مقاله جواز تعمیم مصارف موقوفه بررسی شده است.

feasibility of extending the use of endowments in specific waqfs based on customary practice or waqf abandonment

according to shiite jurisprudential texts, the endowment (waqf) must be used for the purpose and intention of the endower, except in situations such as the destruction of the endowment object or the expiration of the endowment’s formalities where the implementation of the endower’s intention is not possible. in such cases, some jurists issue a fatwa allowing the use of the endowment where it is closest to the endower’s purpose, while others oppose the use of the endowment for any other purpose. this paper, using a descriptive-analytical method, is divided into two parts: the first part examines the absolute expression of the endower’s intention and whether expanding the circle of the endower’s intention conflicts with the original intention or not. using valid linguistic evidence, it can be proven that expanding the circle of the endower’s intention does not conflict with the original intention. the second part deals with situations where the endower’s purpose is fulfilled, but we want to add additional uses to the endowment. different opinions of jurists are presented in this part, which requires further investigation, but ultimately, it is revealed by examining the words of the jurists that there is no conflict. by applying permission and disavowal, custom, and the rule of permission in an object, permission to extend the uses of the endowment is concluded. careful examination of previous research shows that the subject of these studies is usually about the sale or conversion of the endowment, but in this article, the permission to extend the uses of the endowment is examined.