بازخوانی مبانی فقهی دیه منفعت شنوایی در افرادِ دارای یک گوش شنوا (تاملی در مبانی ماده 683 قانون مجازات اسلامی)

قانون‌گذار در ماده 683 ق.م.ا، مطابق مشهور، در زوال شنوایی فرد دارای یک گوش شنوا، قائل به نصف دیه کامل است. تنها مخالف این نظر، ابن‌حمزه طوسی است که بین ناشنوایی به‌علل جنایی با غیرجنایی و مادرزادی، تفاوت قائل شده است. با پژوهش در مبانی قول مشهور، این نتیجه به دست آمد که مبنای مشهور در فتوا به تنصیف دیه کامل بر شنوایی دو گوش، از ضعف دلالی برخوردار است و اذعان فقیهان بر عدم‌شمولیت روایات، در سایر منافع اصلی بدن بنابر تعددناپذیری منافع و صرف اتّصاف منافع به شدت وضعف موید همین مطلب است و مضاف براین، مستند قول مشهور در دیه شنوایی، دلالت بر دیه کامل در مجموع شنوایی دارد؛ حال ممکن است شنوایی فردی ضعیف و شنوایی فردی قوی باشد. همچنین ضمن رد احتمال قیاسی‌بودن فتوای ابن‌حمزه، روشن شد روایتی که احتمال قیاس شنوایی با بینایی به استناد آن می‌رفت، درخصوص چشم است، نه بینایی. به‌علاوه در آن روایت تفکیکی میان نابینایی به‌علل جنایی و غیرجنایی صورت نگرفته است. لذا در مقام تعیین دیه در زوال کل شنوایی، روایاتْ دلالت بر تعلق دیه کامل دارند و موردی هم که قبلاً شنوایی یکی از دو گوش در اثر جنایت از دست رفته باشد، از تحت این روایات خارج است.

An Examination of the Jurisprudential Principles of the Benefit of Hearing in People with One Hearing Ear(A study on the principles of Article 683 of the Islamic Penal Code)

The legislator in Article 683 of the Islamic Penal Code, as it is known, considers half of the diya (blood money) in the hearing loss of a person with one hearing ear. The only person who disagrees with this view is Ibn Hamza alTusi. He distinguishes between deafness for criminal reasons and noncriminal and congenital ones. By studying the principles of most of the jurists’ viewpoints, it was concluded that the fatwa to halve the full diyat on hearing in both ears has weak basis or reasons and the claim of the jurists on the noninclusion of narratives in the other main benefits of the person’s body – based on the multiplicity of benefits and the mere attribution of the benefits to extreme strength and weakness confirms this fact. In addition, most of jurists’ viewpoints on the diya of hearing implies a full diya in total hearing. However, a person’s hearing may be weak or strong. In addition, while rejecting the possibility that the fatwa of Ibn Hamzah was comparative, it became clear that the narrative on which the possibility of comparing hearing to sight, was related to the eye, not sight. In addition, in that narrative, there is no distinction between blindness for criminal and noncriminal reasons. Therefore, in determining the diyat for the complete hearing loss, the narratives consider the full diya, and the case where the hearing of one of the two ears has already been lost because of a crime is beyond these narratives.