تعارض استصحاب و قاعدۀ درء در فقه جزایی و قانون مجازات اسلامی مصوب 1392

قاعدۀ درء یکی از قواعد مهم فقه جزایی است. برپایۀ این قاعده، مجازات‌ها در هنگام شبهه و تردید برداشته می‌شوند. در فقه جزایی و قانون مجازات اسلامی، مواردی ممکن است پیش آید که مفاد این قاعده با اصل استصحاب تعارض داشته باشد. این تعارض زمانی اتفاق می‌افتد که لازمۀ استصحاب ثبوت مجازات باشد؛ درحالی‌که قاعدۀ درء بر رفع مجازات دلالت دارد. اما از آنجا که قاعدۀ درء دلیل اجتهادی است، بر اصل عملی استصحاب، که دلیل فقاهتی است، تقدم می‌یابد. باوجود این، در باب قصاص، برخی از فقیهان و حقوق‌دانان در تعارض بین درء و استصحاب با استناد به اصل استصحاب به ثبوت مجازات حکم داده‌اند و قاعدۀ درء را ملاحظه نکرده‌اند. در مقابل، برخی دیگر از آنها با استناد به قاعدۀ درء به رفع مجازات حکم کرده‌اند. این اختلاف ناشی از میزان شمول این قاعده از دیدگاه آنهاست. اگر دلالت قاعدۀ درء بر مطلق مجازات (اعم از حدود، قصاص و تعزیر) اثبات شود، در تمام مجازات‌ها قاعدۀ درء بر اصل استصحاب مقدم می‌شود. با بررسی‌های انجام‌گرفته به‌نظر می‌رسد که شمول این قاعده بر مطلق مجازات‌ها امتیازهایی دارد.

Conflict of istiṣḥāb and dar` rule in criminal jurisprudence and Islamic Punishment Code 2014

Dar` rule is one of the important rules of the criminal jurisprudence. Based on this rule, the punishments are removed with the mistake or doubt. In criminal jurisprudence and Islamic Punishment Code, the cases can be raised in that the content of dar` rule conflics with istiṣḥāb principle. This contradiction occurs when the istiṣḥāb implies to establish the punishment, while the implication of dar` rule is removal of the punishment. But since this rule is a ijtihādi evidence, it precedes the practical principle of istiṣḥāb which is jurisprudential reason. Nevertheless, as to qisās (retaliation), according to istiṣḥāb principle, some jurisprudents and lawyers have ruled to establishment of the penalty in the conflict of this principle and dar` rule, and they have not regarded the latter. In contrast, based on the dar` rule, some other of them have ruled to remove the punishment. This contradiction is due to inclusion of this rule in accordance with their viewpoint. If implication of the dar` rule is proven on all the punishments (hodud, qisas and ta`zir punishments), the dar` rule precedes the istiṣḥāb principle in all the punishments. According to considerations, it seems that inclusion of this rule on the absolute punishments has advantages.