مروری بر وجوه اشتراک و افتراق دو نهاد «ورشکستگی» و «افلاس» در فقه اسلامی، با نگاهی به حقوق ایران و نظام کامن‌لا

با وجود آنکه تفلیس و ورشکستگی در فقه اسلامی، مفهومی کهن و شناخته‌شده است، لکن با تصویب قانون تجارت، مفهوم متفاوتی از ورشکستگی در نظم حقوقی ایران جلوه کرد. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و رویکردی تطبیقی، با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای، به واکاوی وجوه مشترک مقررات ورشکستگی در فقه امامیه و حقوق ایران، نظیر مداخله حاکمیت، ضرورت رسیدگی قضایی، منع مداخله ورشکسته در اموال خود و اصل تساوی غرماء پرداخته است. در مقابل نیز، از واکاوی افتراقات این دو نهاد، نظیر معیار صدور حکم ورشکستگی، تبعیت از رژیم عام یا رژیم خاص، تفکیک میان انواع ورشکستگی، جرم‌انگاری پاره‌ای از انواع ورشکستگی و حالّ شدن دیون ورشکسته، غفلت نشده است. نویسندگان در جریان پژوهش نگاهی نیز به مقررات ورشکستگی در کشورهای تابع نظام کامن‌لا داشته‌اند. در نهایت این مقاله، پیشنهاد شده است در حقوق تجارت ایران، همانند کشورهای تابع نظام کامن‌لا از رژیم عام تبعیت شود و امکان ورشکستگی مدیون غیرتاجر نیز فراهم آید؛ چه آنکه، با توجه به پذیرش رژیم خاص یعنی اختصاص ورشکستگی به تاجر در حقوق ایران، طلبکاران غیرتاجر، با ریسک بیشتری روبه‌رو هستند و این امر، خود معلول عدم پذیرش اصولی چون «تساوی طلبکاران» و «ممنوع‌المداخله‌بودن شخص ورشکسته در مایملک خود از تاریخ صدور حکم ورشکستگی» در مورد مدیون غیرتاجر است. پر واضح است که اختصاص اصولی به‌سان اصول مذکور به تجار، سبب سوءاستفادۀ کنشگران اقتصادی و فرار از قرارگرفتن تحت عنوان تاجر و شرکت تجاری می‌شود و ورود خسارت فاحش به طلبکاران ایشان خواهد گردید.

a review of the similarities and differences between the institutions of bankruptcy and insolvency [iflas] in islamic law, with a look at iranian law and the common law system

introduction the legal and economic implications of bankruptcy are profound, influencing not only the financial health of individuals and businesses but also the stability and fairness of the broader economic system. the concept of bankruptcy, as understood in contemporary iranian law, is a construct with origins that can be traced back to the enactment of the iranian commercial code of 1932. this legislation borrowed significantly from the napoleonic code, incorporating principles aimed at ensuring equal treatment of creditors. the contemporary iranian legal framework for bankruptcy primarily focuses on preventing preferential treatment among creditors and safeguarding the collective interests of all creditors against unilateral actions by the debtor.     however, the notion of bankruptcy is not entirely novel within the iranian context. traditional islamic jurisprudence has long recognized a similar concept under the term insolvency/indigence [iflas]. within islamic law, bankruptcy is considered one of the six causes of incapacity/ interdiction (hajr), wherein the insolvent individual [mofles] is restricted from disposing of their property. this jurisprudential approach mirrors the principles found in modern bankruptcy laws, emphasizing the prohibition of preferential treatment and ensuring equitable distribution among creditors. the central inquiry of this research is to ascertain whether the islamic jurisprudential concept of insolvency can be equated with the legal construct of bankruptcy, facilitating a meaningful comparative analysis.‌ research question ‌the primary research question addressed in this study is: to what extent do the concepts of bankruptcy in contemporary iranian law and insolvency in islamic jurisprudence correspond to one another? specifically, the research seeks to determine whether these two concepts can be considered equivalent, thereby allowing for a comparative analysis of their respective frameworks, or if there are fundamental differences that distinguish them.‌ research hypothesis ‌the research hypothesis posits that the concepts of insolvency in islamic jurisprudence and bankruptcy in modern legal systems, while originating from different legal traditions, share substantial similarities in their fundamental principles and objectives. these similarities may provide a basis for comparative analysis and potential integration or harmonization of these legal concepts within the context of iranian commercial law. the hypothesis further suggests that understanding these similarities and differences can lead to more effective and equitable bankruptcy regulations that are consistent with both islamic jurisprudence and contemporary legal standards.‌ methodology & framework, if applicable ‌the research employs an analytical-descriptive doctrinal method, a common approach in the study of islamic humanities. this methodology involves a detailed analysis of legal texts, jurisprudential opinions, and statutory provisions, drawing upon a rich body of islamic legal library resources. the study’s scope is primarily focused on shia jurisprudence and iranian law, with limited reference to sunni jurisprudence and foreign legal systems, particularly those following common law traditions.‌