بررسی انتقادی «اشتباه» در حقوق مدنی ایران، بر اساس نظریه مشترک لفظی بودن «اشتباه» بین نظام حقوقی فرانسه و فقه امامیه

مواد ناظر به اشتباه در موضوع و اطراف معامله، در قانون مدنی ایران بسیار مبهم و مناقشه‌برانگیز است. ریشه و دلیل این مناقشات چیست؟ دکترین حقوق فرانسه، با تفسیر مواد ناظر به اشتباه در قانون مدنی قدیم، اشتباه را به اشتباه منجر به عیب در اراده، عیب در رضا و اشتباهات غیرموثر تقسیم نموده بودند و به ترتیب، حکم معاملات مشتمل بر این عیوب را باطل مطلق، باطل نسبی و صحیح می‌دانستند. اصلاحات سال 2016 قانون مدنی فرانسه در راستای حفظ صحت قراردادها، هم‌چون سنت رومی، ضمانت اجرای تمامی انواع اشتباه - حتی منجر به عیب در اراده - را بطلان نسبی قرار داده است. در قانون و دکترین فرانسه، اشتباه اصطلاحی، اشتباه به مثابه عیب در رضا است و سایر انواع اشتباه با تسامح اشتباه نامیده می‌شود. در فقه امامیه، اشتباه منجر به عیب در اراده، منجر به بطلان عقد و اشتباه به عنوان عیب رضا منجر به ایجاد حق فسخ و اشتباهات جزئی نیز فاقد اثر بر صحت عقد هستند. در فقه امامیه، برخلاف حقوق فرانسه، اشتباه اصولاً برای اشتباه به مثابه عیب در اراده اصطلاح شده است. لذا اشتباه در فقه امامیه و حقوق فرانسه، مشترک لفظی است. قانون‌ مدنی ایران به علت عدم تمایز دقیق بین اصطلاح اشتباه در فقه امامیه و حقوق فرانسه، در مواد 199 تا 201 از اصطلاح فرانسوی و در مواد 353، 762، 1070 و سایر مواد ناظر به خیارات، از اصطلاح فقهی اقتباس کرده است. نتیجه پژوهش حاضر چنین بود که برای اصلاح دوگانگی مذکور، می‌بایست اشتباه را به سه درجه عیب اراده، عیب رضا و عیب غیرمعیب تقسیم کرد و حکم هر یک را بر اساس فقه امامیه روشن ساخت.

a critical examination of mistake in iranian civil law, based on the common lexical nature of mistake between the french legal system and islamic law

introductionthe concept of mistake in contractual agreements is a critical point of consideration within various legal systems, each offering distinct approaches to its resolution. this paper focuses on the nature of mistake as addressed in iranian civil law, highlighting the complexities arising from the amalgamation of concepts derived from both the french legal system and imamiya jurisprudence. the primary aim is to unravel the ambiguities and interpretive challenges presented by the current legal provisions in iran concerning mistakes in contracts. these challenges are attributed to the convergence of two distinct legal philosophies, each with its unique terminological and conceptual understandings of mistake. through a comparative analysis, this study seeks to elucidate the semantic and judicial confusions, proposing pathways towards a more coherent legal interpretation or possible legislative reformations to mitigate these ambiguities. research questionthe central inquiry of this research revolves around the following question: how does the conflation of the lexical and conceptual frameworks of mistake from both the french legal system and islamic law contribute to the ambiguities and interpretive challenges within iranian civil law, and what reforms or interpretations could enhance the coherence of legal provisions regarding mistakes in contracts? research hypothesisthis study proposes two hypotheses: firstly, the provisions regarding mistake in iranian civil code are inherently ambiguous, leading to significant interpretive challenges. this ambiguity is largely due to the dualistic incorporation of mistake as understood in both french legal terminology and imamiya jurisprudence, without a clear distinction or integration strategy. secondly, the root of these controversies and ambiguities lies in the failure to acknowledge and address the common lexical nature of mistake between these two systems, resulting in semantic and judicial inconsistencies that fundamentally hinder the adjudication process regarding contract mistakes in iranian law. methodology & framework, if applicablethe research methodology employed in this study is primarily library-documentary, involving an extensive review of existing literature, legal documents, and previous research findings. the comparative analysis framework is pivotal to understanding the juxtaposition of the french legal system’s and imamiya jurisprudence’s interpretations of mistake. this approach facilitates the identification of similarities, differences, and theoretical advantages, providing a comprehensive understanding of how these divergent perspectives contribute to the current legal ambiguities in iran. the analysis extends to recent amendments in the 2016 french civil code, offering updated insights that previous studies have overlooked. through this methodological lens, the paper delves into the conceptual-terminological conflict that underpins the ambiguities in iranian civil law, presenting novel arguments and explanations to address these challenges.