آیین نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان بر قوانین و مقررات؛ از تحلیل رویه ای تا الگوی پیشنهادی

« نظارت شرعی » در حقوق اساسی ایران همچون « دادرسی اساسی » در دیگر نظام های حقوقی، مهمترین راهکار حفظ برتری « موازین برتر » بر دیگر قواعد حقوقی در نظام هنجاری حقوقی به شمار می آید.نظارت شرعی که در اصل فرا دستوری چهارم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران پیش بینی گردیده، مهمترین کارویژه فقیهان شورای نگهبان در پاسداری از اسلامیت نظام در بُعد تقنین را اساسی سازی کرده است. بر این اساس، تبیین این موضوع که «کدام آیین و ترتیب هنجاری برای تضمین مفاد اصل چهارم قانون اساسی، مبتنی بر رویه عملی فقهای شورای نگهبان قابل تعریف و ترسیم است؟» به عنوان پرسش اصلی مقاله حاضر مطرح شده است و پاسخ به آن با استفاده از منابع کتابخانه ای و با رویکرد «تحلیل رویه» چهل ساله فقیهان پیش گفته در نظارت شرعی بر هنجارهای حقوقی حاکم حاصل گردیده است. چنان که نتیجه تحقیق نشان می دهد، نظارت شرعی در خصوص تمامی مصوبات قابل بازبینی از حیث شرعی به دو طریق « فعال و خودجوش » و یا « از طریق استعلام اشخاص و مقامات » صورت می گیرد. از دیگر یافته های پژوهش آن است فقهای شورای نگهبان در نظارت شرعی نسبت به مصوبات، قائل به محدودیت نبوده اند و امکان تجدیدنظر در نظرات شرعی سابق الصدور نیز متصور است. این نظرات، در مهلت زمانی معینی صادر نمی شوند، همچنین صرفاً برخی از نظرات در روزنامه رسمی کشور منتشر شده و می شوند. بر این اساس، شایسته است با تجدیدنظر در آیین نامه داخلی شورای نگهبان، آیین نظارت شرعی فقیهان شورا در راستای تحقق ذیل بند دوم سیاست های کلی نظام قانونگذاری مبنی بر «ایجاد ساز و کار لازم برای تضمین اصل چهارم قانون اساسی» به طور دقیق تعیین گردد. این مقاله پیشنهادهای ایجابی خود را در این راستا ارائه داده است.

the canonic oversight procedure of laws and regulations by the jurists of the of guardian council: from procedural analysis to a proposed model

1. introduction the iranian legal landscape is intricately interwined with islamic principles, notably enshrined in article 4 of the iranian constitution, which requires all laws and regulations to conform to islamic standards. the core of this constitutional framework is the concept of sharia supervision [nezarat-e-sharei] exercised by the jurists of the guardian council. this paper tries to focus on the crucial issue of the procedural mechanisms and protocols guiding the sharia supervision of legal norms, including the constitution, ordinary laws, and regulations. 2. research questionconsidering the emphasis of the constitutionon sharia-based legal norms, this study addresses this basic question: what procedural arrangements define and illustrate the sharia supervisory process undertaken by the jurists of the guardian council, as mandated by article 4 of the iranian constitution?3. research hypothesis the lack of explicit procedural details in article 4 prompts the hypothesis that there is a need for a more comprehensive framework and protocols for the implementation of sharia supervision. the evolving legal landscape in iran, along with the endorsement of overarching legislative policies by the leadership, underscores the importance of formalizing procedural aspects to ensure compliance with islamic principles.