تاملی در « مبنا ی حقوق » ذیل رویکردهای مختلف به معرفت دینی

در هر نظام حقوقی، منشا و محتوای هنجارها را باید در مبنا و مبانی آن جستجو کرد، امّا دور از نظر نیست که در جوامع دارای باورها و گرایشات محکم دینی، مبنای حقوق بیش از آن که متاثر از مباحث مرسوم مکاتب حقوقی باشد، ذیل رویکردهای متفاوت به معرفت دینی و نسبت فی مابین آنها تشخص مییابد. در این پژوهش، پس از تبیین دو افق کلان در معرفت دینی، سه رویکرد اصلی مبنای حقوق در نظام حقوقی ایران شناسایی و مورد مطالعه واقع شده است؛ شاخص ترین ویژگی رویکرد نخست انکار نقش دین به عنوان مبنای حقوق است. در این رویکرد، مولفه های جامعه مدرن با شاخصه های تعیین کننده قواعد حقوقی مستخرج از دین متباین دانسته شده و به تبع آن قواعد حقوقی یکسره محصول عقل و عرف بشری دانسته شده است. در رویکرد دوم، تبیینی از دین ارائه شده که مولفه های اساسی حقوق در غرب یعنی آزادی، برابری و امثال آنها از منظر دین قابل پذیرش باشد. این رویکرد در عمل با رویکرد نخست تفاوت اساسی ندارد ولی از حیث نظری با تحمیل قرائتی خاص از دین، تلاش میکند حقوق مدرن را ازدل مبانی دینی استخراج کرده و رویکرد متمایزی به عنوان مبنای حقوق به نمایش گذارد. در رویکرد سوم امّا، ضمن ورود اشکال به مبانی دو رویکرد نخستین و تاکید بر نقش اصیل دین به عنوان مبنای حقوق، در مواجهه با چالش های عملی و اجرایی نظام حقوقی مبتنی بر دین راهکارهای متفاوت و برآمده از مبانی دینی ارائه شده است.

a reflection on the foundation of law in light of various approaches to religious epistemology

1. introduction the study delves into the fundamental aspect of legal systems—the foundation of law—and its crucial role in shaping legal norms. grounded in the unique sociocultural context of contemporary iran, the research embarks on a comprehensive analysis of the interplay between legal perspectives and religious knowledge. while conventional discussions on the foundation of law often revolve around legal theories, this study, informed by the prominence of religion and its influence on iranian society, investigates the role of religious epistemology as the guiding force behind legal doctrines. 2. research question the pivotal inquiry centers on the degree of autonomy governments possess in promulgating laws and whether there exist predetermined guidelines and criteria governing the enactment of laws. in essence, the research explores the foundational basis upon which legal systems are established and the factors influencing the imposition of legal norms by the state. this prompts a critical examination of the autonomy of governments in lawmaking and the need for compliance with predetermined standards to confer credibility and legitimacy upon enacted laws.