بررسی انتقادی تعریف عقد در حقوق ایران با تمرکز بر تفسیر ماده 183 قانون مدنی، بر اساس ماهیت عقد در فقه امامیه، حقوق انگلیس و حقوق فرانسه

تعارض در تعریف کلی عقد در ماده 183 قانون مدنی ایران و نیز تعارض این تعریف با تعریف مصادیق عقد مانند عقد بیع در ماده 338 این قانون از مباحث بحث ‌برانگیز است. ماده 183 قانون مدنی در تعریف عقد به صورت یکپارجه عمل نکرده است. از طرفی در این ماده عقد از جنس تعهد تعریف شده است، امّا در ماده 338 مذکور، مصادیق همین عقد از جنس «تملیک» تعریف شده است. این ثنویت در تعریف سبب شده که بحث حول این مساله شکل بگیرد که چگونه تملیک را می‌توان به صورت «عهدی» فهم کرد. در زمینه حل تعارض دو مفهوم تملیک و تعهد نظریاتی از سوی حقوقدانان ایرانی ابراز شده است امّا این نظریات در رفع اشکالات وارده توفیقی نداشته‌اند. از این روی، پرسش تحقیق حاضر، امکان‌سنجی حل این تعارض می‌باشد. فرضیه این مقاله را این‌گونه می‌توان صورت‌بندی کرد که: «تعارض موجود، از مصادیق تعارض‌های بنیادین قانون مدنی است که امکان حل آن نیست.» و این فرضیه در طول تحقیق با بررسی ریشه‌های دوگانه قانون مدنی در سنت رومی‌ - ژرمنی و سنت فقهی بررسی و نمایان می‌گردد. این تحقیق با روش استنباطی تفسیری در موضوع مقاله به اقوال فقهاء و حقوقدانان رجوع کرده، سپس با تقریر و نقد نظریات ایشان، روایی فرضیه اخیر‌الذکر را اثبات می‌کند.

critical study of the definition of contract in iranian law with a focus on the interpretation of article 183 of the iranian civil code based on the nature of contract under imamiya jurisprudence, english law and french law

conflict in the general definition of ‘contract ’in article 138 of the iranian civil code and also conflict between this definition and the other definitions of contract in instances such as sale contract in article 338 of the iranian civil code, are amongst controversial issues. article 138 of the civil code has not acted uniformly in defining the contract. on the one hand, this article defines ‘contract ’of an obligatory nature, and on the other hand, in article 338, it is defined referring to the nature of examples of ‘contract ’with vesting ownership. this duality in the definitions of contract has given rise to this debate of how ‘vesting ownership ’can be perceived as ‘obligatory ’nature. to solve this conflict between the two concepts of ownership and obligation, some solutions have been expressed by iranian legal scholars, but they have not been successful in resolving the conflict. therefore, the question of the present research focuses on the feasibility of resolving this conflict. the hypothesis of this article can be formulated as follows: the existing conflict is one of the examples of fundamental conflicts in the iranian civil code which cannot be resolved.” this hypothesis will be presented in the course of this research by examining the dual roots of the iranian civil code in the roman-germanic tradition and the jurisprudential (fiqh) tradition. the present article refers to the viewpoints of jurists (fuqaha) and lawyers by an inferential-interpretive method in the subject of the article, and then proves the validity of the above-mentioned hypothesis by means of interpreting and criticizing their theories.