راهکارهای جلوگیری از بی‌تابعیتی در حقوق ایران در پرتو اصل منع بی‌تابعیتی و علل آن

مشکل بی‌تابعیتی اشخاص حقیقی به عنوان یک معضل در جامعه بین‌المللی به دلیل آثار مهم منفی آن از جمله محرومیت از حقوق اولیه، از ابتدای قرن بیستم همواره دغدغه دولتها بوده است که منجر به ایجاد اصلی در حقوق بین‌الملل به نام اصل لزوم(ضرورت) تابعیت و منع بی‌تابعیتی شده است. نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران نیز از این چالش مستثنا نبوده و درگیر مشکل بی‌تابعیتی بوده است. برای حل مشکل بی‌تابعیتی، ابتدا لازم است دلایل ایجاد آن مطالعه و به مواردی که بی‌تابعیتی مجاز است پرداخته شود تا راهکارهای مناسبی برای منع و رفع موارد غیر مجاز آن ارائه شود. بدین سان در این نوشته نیز به روش توصیفی تحلیلی بعد از تبیین اصل لزوم تابعیت و منع بی‌تابعیتی در پرتو اسناد بین‌المللی، با استفاده از ادبیات موجود در حقوق بین‌الملل در منابع خارجی و داخلی با نگاه کاربردی به علل ایجاد و استثنائات منع بی‌تابعیتی، سپس به ارائه راهکارهایی موثر جهت رفع آن پرداخته می‌شود تا در نهایت حقوق ایران، در همسویی با این اصل و راهکارهای مذکور مورد ارزیابی قرار ‌گیرد با این هدف که خلاهای موجود شناسایی و راهکارهای برون رفت از این مشکل و اصلاح وضع موجود پیشنهاد شود. در حال حاضر حقوق ایران در بیشتر موارد همسو با این اصل حقوقی بین‌المللی است، اما راهکارهایی برای تحقق کامل آن در حقوق ایران و جلوگیری از موارد غیرمجاز بی‌تابعیتی و حل آن وجود دارد.

Methods of preventing statelessness in Iranian law in the light of the principle of prohibition of statelessness and its causes

Since the beginning of the twentieth century, the problem of statelessness of natural persons as a problem in the international community due to its very negative effects, including deprivation of basic rights, has always been a concern of governments which led to the creation of a principle in international law called the principle of the necessity of nationality and prohibition of statelessness. The legal system of the Islamic Republic of Iran is no exception to this challenge and has been involved in the problem of statelessness. To solve this problem, it is necessary to analyze the reasons for its creation as well as those cases where statelessness is permitted. This will enable us to provide adequate solutions to prevent and eliminate it. After explaining the principle of the necessity of nationality and the prohibition of statelessness in light of international documents, the causes and exceptions of the prohibition of statelessness are discussed using a descriptiveanalytic method and a practical approach using international law literature from foreign and domestic sources. Afterward, effective solutions are provided to solve the problem. And finally, Iranian law has been evaluated according to this principle and solutions. This is to identify existing gaps and propose solutions to overcome this problem and improve the current situation. Iran’s law is generally in line with this principle of international law. Nevertheless, there are ways to fully implement it and to prevent and resolve statelessness when it isn’t allowed.