واکاوی مفهوم مخاطره در قراردادها با تاکید بر مفاهیم قمار و غرر

مخاطره، مفهومی است مورد توجه نظام‌های مختلف اقتصادی و حقوقی که هر یک در مواجهه با آن سیاست‌گذاری ویژه‌ای انجام داده‌اند. قدر مسلم، عدم پذیرش برخی اقسام اعمال مخاطره‌آمیز از سوی عموم این نظام‌ها از جمله نظام اقتصادی و حقوقی اسلام است. با توجه به وجود کم و بیشِ مخاطره در عموم قراردادها، تبیین مفهوم و جایگاه این عنصر، جهت تشخیص مخاطره مشروع از نامشروع، امری ضروری است. شیوه‌ای که می‌تواند این تبیین را تسهیل نماید، احصا و عنصرشناسی (شناخت اجزای تشکیل‌دهنده) قراردادهای ملازم با عنصر مخاطره و برقراری ارتباط میان عناصر شناسایی‌شده و عنصر مخاطره بوده تا از این طریق بتوان طبقه‌بندی دقیقی از این قراردادها مبتنی بر مخاطره ارائه کرد. نتیجه بررسی عنصرشناسانه این مصادیق قمار، گروبندی، غرر، عقود احتمالی و عقود شانسی به‌دست آمدن تعریفی تشکیکی از مخاطره است که بر اساس آن، پایین‌ترین سطح مخاطره در عقود و معاملات صحیح و بیشترین آن در قمار و گروبندی (قراردادهای قماری) است و در این بین نیز مخاطره‌ موجد غرر (قراردادهای غرری) قرار داد. مصادیق دیگر نیز هر یک بر اساس میزان مخاطره موجود در آن، در یکی از این سطوح سه‌گانه قرار خواهند گرفت. بنابراین در نظام اقتصادی و حقوقی اسلام، در سه سطح با مخاطره مواجه هستیم که هر سطحی قواعد خاص خود را داشته و مواجهه قانون‌گذار با آن متفاوت از سایر سطوح است. به‌طوری که در مقابل حمایت حداکثری از قراردادهای صحیح، در بالاترین سطح مخاطره، نه تنها حمایتی وجود ندارد بلکه برخی موارد (قمار) مورد جرم‌انگاری نیز قرار گرفته است.