نظریه کیاس در ژئومرفولوژی

سه دهه اخیر را باید دهه های تجدید نظر در مبانی معرفت شناسی علمی تلقی کرد. انتشار نظریه عمومی سیستم ها در سال 1972 یعنی یکسال بعد از مرگ لودیگ فون برتالنفی، طرح منطق فازی توسط زاده و تبیین نظریه chaos در سال 1986 توسط هریسون و بیسواس، پایه های خدشه ناپذیر بودن تفکر علمی را فرو ریخت. بدون تردید غایت گرائی و عدم الزام در نظریه سیستم ها، مردود دانستن منطق علمی (scientific logic) در تبیین بسیاری از پدیده های چند ارزشی در منطق فازی (fuzzy logic) و پیروی نکردن بسیاری از رفتارها و رخدادها از نظم علمی در نظریه chaos بیان یک واقعیت از جهان ما را بر ملا کرد و ان عدم کارایی معرفت شناسی علمی در تحلیل رفتار و مکانیسم همه پدیده هاست. ( رامشت 1376 و 1378) مروری گذرا بر سیر تاریخی نظریه های فوق نشان می دهد، مخالفت ها و تمسخر های علمی مابانه با این گونه عقاید،‌ مانع از گسترش و نظریه پردازی در این مقولات نگردیده زیرا پیچیدگی سیستم های محیطی و انسانی امروز و نیاز انسان به حل مشکلات و معضلات، تمسک به چنین نظریه پردازی هایی را احساس کرده است. تلاش محققین در معرفت شناسی علمی برای نظم بخشیدن به رخدادها بیشتر بدان خاطر صورت گرفته که تب پیش بینی بشر در حدوث وقایع و رفتارها را فرونشاند و تئوری chaos دقیقا به این نکته اشاره دارد که این تلاش اگر چه در بسیاری از موارد نتیجه بخش بوده است ولی همه رخدادها و رفتارها وقوعشان تابع نظم علمی نیست و اگر چه می توان به پیش بینی آنها مبادرت کرد ولی پیش بینی های خطی نمی تواند راه حل مناسبی در این موارد بشمار آید. مفهوم کیاس (chaos) در ژئومرفولوژی بیشتر در دیدگاه سیستمی و مقوله disequilibrium مطرح است و در تحلیل بسیاری از رخدادها و پدیده های ژئومرفولوژی از این دست بدون بکار بردن تکنیک های غیرخطی (non- linear) بویژه در مقیاس زمانی بلندمدت قادر به درک و تبیین مکانیسم آن ها نخواهیم بود. این مقاله که نتیجه بررسی های نظری طرح پژوهشی آثار یخچالی در دامنه های غربی زفره و مقایسه آن با دامنه های نسار شرقی این منطقه است به تیین مبانی تئوری chaos و تطبیق آن در ژئومرفولوژی می پردازد و حوزه کاربردی آن،‌ در این بخش ازعلوم جغرافیایی را دنبال کرده است و از اینرو برای دست یابی به چنین منظوری ضمن تشریح پاره ای مفاهیم، با ارائه مدل ساده ای از عملکرد سیستم های آبی منطقه در پاراگلیشیال نمونه های ژئومرفیک موجود در منطقه هنجن و نسران نطنز که شواهد بارز chaos در چشم انداز عمومی منطقه بشمار می آیند را معرفی و با مواردی که این پدیده در آن قابل مشاهده نیست مقایسه شده است.