دریاچه های دوران چهارم بستر تبلور و گسترش مدنیت در ایران

دیدگاه های تکاملی چه در علوم اجتماعی و چه در علوم دیگر همواره سعی نموده اند، سیر تکوینی خاصی را برای بروز پدیده ها ترسیم نمایند. در مقابل، کاتاستروفیست ها هموار بر نوعی تغییر تاکید دارند که بجای ترسیم یک سیر تکوینی، نوعی تناوب و تکرار را در بروز پدیده ها حکم می دانند ( رژه کک 1370). انتخاب این دیدگاه ها توسط یک محقق، در نحوه تفسیر واقعیت ها تاثیر فراوان دارد. از چندی پیش باستان شناسان بخوبی دریافتند که بررسی های اقلیم شناسی دیرینه و ژئومرفولوژی محیط های طبیعی می توانند در برداشتی واقع بینانه تر از وقایع گذشته، آنها را یاری دهد و همین احساس سبب شده است که رشته جدیدی به نام زمین باستان شناسی (goarcheology) در دهه های اخیر، پایه گذاری شود. اطلاعات مربوط به بسترهای زیستی، مدنیت ها و تاثیراتی که تغییرات اقلیمی و طبیعی در نوع معیشت، نحوه زندگی، جابجائی و مهاجرت ها، انقطاع یا ظهور حیاتی گونه ها داشته، نه تنها بسیاری از واقعیت های مورد توجه باستان شناسان را توضیح داده است که گاه، پارهای از انگاشته های قطعی در مورد سیر تکوین جوامع را نیز، به تجدید نظر جدی طلبیده است. اطلاعات زمین باستان شناسی، بخوبی بر این واقعیت تاکید دارد که بستر ظهور مدنیت ها در همه نقاط یکسان نبوده است و بر اساس عوامل محیطی، تبلور این کانون ها از پدیده های خاص طبیعی تبعیت نموده است. برای مثال در بسیاری از نقاط، رودخانه ها بستر بروز مدنیت و در پاره ای از مناطق، سواحل و در بعضی موارد عملکرد یخچالها و در ایران بصورت عام دریاچه های دوران چهارم چنین نقشی را در رشد و تبلور کانونهای جمعیتی و مدنی بعهده داشته اند. در این مقاله، به استناد شواهد ژئومرفیک و تکیه بر شواهد تاریخی و باستان شناسی، سعی شده نقشی را که بستر دریاچه های دوران چهارم در تبلور کانونهای جمعیتی ایران و رشد آنها داشته روشن سازد و گستره ایران را بر اساس اهمیتی که شاخص ها مولفه های طبیعی در ایجاد انعقاد نطفه یا گسترش این کانونهای مدنی داشته، طبقه بندی نماید.