کانی‌سازی منگنز استاج، نمونه‌ای از کانه‌زایی نوع آتشفشانی – رسوبی در جنوب غرب سبزوار

ذخیره منگنز استاج در 40 کیلومتری جنوب غربی شهرستان سبزوار، در ایران مرکزی واقع شده است. با توجه به شواهد صحرایی و بررسی های میکروسکوپیکی، واحدهای سنگ شناسی منطقه عبارتند از: پیروکسن هورنبلند تراکی آندزیت، توف های سبز بلوری با ترکیب آندزیتی، پیروکسن هورنبلند آندزیت، پیروکسن آندزیت بازالت، چرت و سنگ آهک. این واحدهای زمین شناسی متعلق به دوره کرتاسه پسین بوده و شاید گواهی بر خاستگاه آتشفشانی - رسوبی کانی سازی منطقه باشد. تجزیه شیمیایی و کانی شناختی به روش های xrf، icpoes، xrd و بررسی های میکروسکوپیکی بر روی کانسنگ های منگنز استاج انجام شد. نتایج به دست آمده از تحلیل xrd فقط کانی پیرولوسیت را تایید نمود، اما کانی پسیلوملان و براونیت فقط در بررسی های میکروسکوپیکی تشخیص داده شدند. نتایج تجزیه شیمیایی کانسنگ های منگنز مقادیر بالای si (01/17 - 54/75 %)، ba (ppm 300 - 1965)، sr ( ppm 200 - 844 ) ، mno/fe2o3 (62/1 - 61/58) و مقادیر پایین zn (ppm 34 - 79)، u (ppm 20 - 71)، co (ppm 2 - 16)، ni (ppm 2 - 10) و th (ppm 2 - 5) را نشان می دهد. نتایج تحلیل های ژئوشیمیایی نشانگر ته نشست محلول های منگنزدار به همراه سیلیس به علت تغییرات فیزیکوشیمیایی آب دریا بوده و همچنین نشان دهنده خاستگاه گرمابی زیردریایی برای این کانی سازی هستند. ماده معدنی به صورت عدسی و لایه ای شکل در داخل سنگ های آذر آواری ( توف های سبز بلوری با ترکیب آندزیتی و توف قرمز ) به صورت هم روند با سنگ های میزبان دیده می شود. ماده معدنی دارای بافت توده ای، دندریتی، نواری، بادامکی و شعاعی بوده و از نظر کانی شناسی بیشتر از پیرولوسیت، براونیت و پسیلوملان تشکیل شده است. دگرسانی سنگ دیواره در کمر پایین کانسار بیشتر شامل دگرسانی پروپلیتیک و سیلیسی و آرژیلیکی است. کانی سازی استاج از لحاظ ویژگی های مختلف از جمله ماهیت آتشفشانی - رسوبی توالی سنگ های میزبان، شکل هندسی، ساخت و بافت و کانی شناسی بیشترین شباهت را با کانسارهای منگنز آتشفشانی رسوبی (بروندمی) نشان می دهد.