کانی شناسی، ژئوشیمی و خاستگاه سنگ های نفوذی‌‌ و خروجی‌‌ چهارفرسخ، خاور پهنه ی لوت

توده های نفوذی‌ و خروجی‌ چهارفرسخ در 25 کیلومتری شمال باختر نهبندان و در فاصله ی 165 کیلومتری جنوب بیرجند قرار گرفته و از نظر زمین‌شناسی در حاشیه ی خاوری پهنه لوت به حساب می آیند. نفوذی‌های چهارفرسخ به سن ژوراسیک در درون شیل‌ها و ماسه ‌سنگ‌های سازند شمشک تزریق شده‌اند. طیف ترکیبی نفوذی‌ها عبارتند از مجموعه‌ای از سنگ‌های گابرو، دیوریت، سینوگرانیت، کوارتزمونزونیت، تونالیت هورنبلند‌دار، گرانودیوریت، گرانیت، پگماتیت، آپلیت. این واحدها از کانی‌های کوارتز، پلاژیوکلاز، ارتوکلاز، هورنبلند و بیوتیت بوده و بیشتر دارای بافت دانه ای هستند، و تنها در گابروها می توان آثار پیروکسن را مشاهده کرد. خروجی‌های چهارفرسخ بیشتر ترکیب داسیت تا آندزیت‌ دارند و دارای ترکیب کانی‌شناسی پلاژیوکلاز، هورنبلند، کوارتز، بیوتیت و بافت‌ پورفیری‌ هستند. نفوذی‌های گرانیتوئیدی نیمه قلیایی، متا‌آلومینوس تا پرآلومینوس و از نوع گرانیت‌های i هستند هر چند که تمایل به آلایش به پوسته‌ نشان می‌دهند. نمودارهای تمایز محیط زمین ساختی نشان دهنده ی وابستگی این توده‌ها به جایگاه گرانیتوئیدهای قوس‌های آتشفشانی است. به نظر می رسد که تشکیل خروجی‌های چهارفرسخ به سن ائوسن می تواند وابسته به فرورانش شاخه های اقیانوس نئوتتیس در کرتاسه باشد در حالی که تشکیل نفوذی های چهارفرسخ به سن ژوراسیک با ماگماتیسم کرتاسه توجیه پذیر نیست و احتمالاً تشکیل آن ها با خروجی های منطقه تفاوت دارد. به نظر تشکیل نفوذی های چهارفرسخ مشابه تشکیل توده نفوذی شاه کوه از ذوب بخشی سنگ های قاعده پوسته قاره ای که در اثر هضم سنگ های دگرگونی و رسوبی پوسته فوقانی میزبان خود هنگام جایگزینی آلودگی حاصل کرده اند، تشکیل شده است.