کانی‌شناسی، زمین‌شیمی و چگونگی تشکیل منگنز تملیه (شمال‌غرب سلسله-استان لرستان)

تملیه در 20 کیلومتری شمال‌غرب شهرستان سلسله (استان لرستان) واقع ‌است. از دیدگاه زمین‌شناسی منطقه‌ای، این منطقه در مجموعه رادیولاریتی هرسین قرار دارد. ترکیب سنگ‌شناسی مجموعه دربرگیرنده شامل رادیولاریت، پریدوتیت، گابرو، دایک‌های صفحه‌ای، بازالت، آندزیت، آهک و مرمر است. کانی‌سازی منگنز به شکل رگهرگچه‌ای و بیشتر درون گسل‌ها، درزه‌ها و شکستگی‌های رادیولاریت‌ها رخ داده است. بر اساس بررسی های کانی‌شناسی، همبرزایی منگنز شامل کانی‌های پیرولوسیت، پسیلوملان، تودوروکیت، کریپتوملان، لپیدوکروزیت، و اکسیدهیدروکسیدهای منگنز(هوسمانیت، هیدروهوسمانیت، مانگانیت) است. کلسیت و کوارتز مهم‌ترین کانی‌های باطله هستند. برپایه داده‌های زمین شیمیایی عناصر اصلی و کمیاب کانسنگ، نمودارهای تفکیک کننده مختلف و نسبت‌های عنصری، تطابق خوبی بین منطقه منگنزدار تملیه با کانسارهای گرمابی وجود دارد. از سوی دیگر، محاسبه نسبت‌های مختلف عنصری چون mn/fe (با میانگین 0.92)، ti/al (با میانگین 0.01)، co/ni (با میانگین 0.97)، co/zn (با میانگین 0.28)، u/th (با میانگین 0.73)، la/ce (با میانگین 0.32)، عناصر خاکی نادر سبک به سنگین (lree/hree، با میانگین 8.64) و مجموع عناصر خاکی نادر ( sigma;ree، با میانگین 56.53) نشان‌دهنده گرمابی بودن ذخیره منگنز تملیه است. مقایسه الگوی بهنجارشده عناصر خاکی نادر کانسنگ منگنز تملیه با دیگر کانسارهای منگنز جهان بیانگر خاستگاه گرمابی این کانسار است. الگوی توزیع عناصر خاکی نادر بهنجار شده کندریت نشان‌دهنده بی‌هنجاری مثبت ce با میانگین 24.5 و بی‌هنجاری منفی eu با 0.54 است که به روشنی با نهشته‌های گرمابی منگنز همخوانی دارد. به این ترتیب، سیال های کانه‌ساز می‌توانند از آب های سطحی و یا ماگمائی شکل گرفته باشند و با ضمن چرخش در سنگ‌های آتشفشانی، منگنز و سایر فلزها را با خود حمل نموده و طی بالا رفتن از مناطق مناسب موجب نهشته‌شدن منگنز در گسل‌ها و شکستگی های عمده شوند.

Mineralogy, geochemistry and genesis of Temelieh Manganese ore Deposit (NorthWest of Selseleh, Lorestan Province)

Temelieh area is located about 20 Km northwest of Selseleh (Lorestan Province). Geologically, the area is a small part of the Harsin radiolarite complex. Petrography consists of radiolarite, peridotite, gabbro, plate dikes, basalt and andesite, limestone, and marble. Manganese mineralization occurs as veinveinlet and is mainly formed in faults, joints, and fractures that crosscut in radiolarites. Based on mineralogical studies, the manganese paragenesis is composed of pyrolusite, psilomelane, todorokite, cryptomelane, lepidocrocite, and manganese oxidehydroxide (housmanite, hydrohousmanite, Manganite). The essential waste minerals are calcite and quartz. Based on geochemical data from major and trace elements, using different distinguishing charts and elemental ratios, there is a good relation between the manganeserich region and the hydrothermal deposits. On the other hand, calculation of element designated ratios like Mn/Fe )mean 0.92), Ti/Al (mean 0.01), Co/Ni (mean 0.97), Co/Zn (mean 0.28), U/Th (mean 0.73), La/Ce (mean 0.32), LREE/HREE (mean 8.64) and Sigma;REE (mean 56.53) indicate Temelieh manganese ore is hydrothermal. Comparison of the REE normalized pattern of Temlieh manganese ore with other manganese deposits in the world indicates the hydrothermal origin of this deposit. REE distribution pattern indicates Ce positive anomaly with mean 24.5 and Eu negative anomaly with mean 0.54 that is compatible with hydrothermal manganese deposit. Accordingly, oreforming fluids could be originated from meteoritic or magmatic water circulating through volcanic rocks, dissolve manganese and other metals and, while rising from suitable areas, deposits them in along the fault planes and fractures.