جایگاه هویت و ملیت در فرهنگ دینی

مساله ی اصلی این تحقیق دست یابی به مفهوم ویژه ای از تشخص است که در دو پرده نمود می یابد: فرد و جمع. بر این اساس نگارنده بحث خود را نیز در دو بخش هویت و ملیت قرار داده است، چه آن که معتقد است ملیت به واقع همان هویت جمعی و دارای اعتبار عینی اجتماعی است. با این رویکرد به تعریـف و ارایه ی شناختی از ابعاد هویت و عوارض نبود آن در بخش اول می پردازد. نویسنده با فرض این که هویت مادی از نظر علمی و تجربه ی تاریخی چندان دارای اعتبار و ثبوت عقلی نیست، به هویت معنوی و اعتقادی روی می آورد و آن را از نظر دینی معتبر می داند و معتقد است که دشمن نیز در پی مسخ و زوال همین نوع هویت در ملت های دیگر است. وی در بخش دوم به مسالـه ی ملیت و اعتبـار آن از نظر دینی و عقل عرفی می پردازد و پس از نگاهی به خاستگاه اولیه ، به کند و کاو در ارتباط با معنادهی آن در عرف های مختلف روی می آورد. وی چنین نتیجه می گیرد که ملیت دو معنای مثبت و منفی می تواند داشته باشد که آن چه مورد برداشت دشمن از آن قرار گرفته، استفاده از نوع منفی آن بوده است. ملیت در دایره ی معنادهی تشخص جمعی و وابستگی به سرزمین برای دفاع از آن در مقابل دشمن، نه تنها منفی نیست، بلکه یک لازم عقلی و مورد تاکید دین مقدس اسلام است، اما آن چه بدان چهره ی کریه و منفوری داده است، همانا جنبه ی افراطی آن. یعنی وابستگی به آب و خاک تا مرز پرستش و فدا کردن همه ی ارزش های دیگر برای آن است. این معنا تاکنون موجب وارد آمدن لطمه هایی بر پیکر مکتب اسلام و امت واحده ی اسلامی بوده است و سبب پیدایش تفکر سکولار و سپس نفوذ استعمار و تحت سلطه ی اجنبی قرار گرفتن سرزمین های اسلامی شده است. وی با اشاره به نمونه ای از این معنا در وضعیت فعلی به عنوان ناسیونالیسم پست مدرن، که ملغمه ای مبهم و گیج کننده است، بحث خود را به پایان می برد.