آرمان شهر دینی در عقلانیت فلسفی حکیمان مسلمان

پرداختن به فلسفه‏ی سیاست، آیین شهریاری و جستجو از جامعه‏ی آرمانی، یکی از دغدغه‏های فکری حکیمان مسلمان بوده است و بحث و گفتگو در باب چنین جامعه‏ای و تفلسف و نظریه‏پردازی در خصوص آن از مشغله‏های جدی آنان به شمار می‏آید. بخش مهمی از آثار فلسفی که توسط مسلمانان تولید شده است، به بازتاب اندیشه‏ی فلسفی آنان در باب جامعه اختصاص یافته است.در این مقاله، نخست، عوامل طرح و پردازش این مساله در ذهن و زبان حکیمان مسلمان و منابع الهام بخش آنان بررسی شده است. یکی از منابع اساسی الهام بخش فیلسوفان ما برای طرح چنین مباحثی، قرآن بوده است. از همین رو، ضمن بررسی چند و چون اثرگذاری این منبع ارزش‏مند بر فلیسوفان مسلمان، مولفه‏های اندیشه‏ی سیاسی در قرآن و آسیب‏شناسی وضعیت موجود و ترسیم وضعیت مطلوب در خصوص فرد و جامعه از منظر قرآن مورد بحث قرار گرفته است. افزون بر منبع وحیانی، عواملی که به عقلانیت فلسفی مسلمانان مربوط می‏شود و همین طور تاثیرپذیری آنان از میراث فلسفی یونان باستان، که در جریان نهضت ترجمه به دنیای اسلام منتقل شد، بخش دیگری از مطالب این مقاله را به خود اختصاص داده است.نخستین فیلسوفی که در دنیای اسلام مباحث مستقل و منظمی در خصوص آرمان شهر و ارکان و مولفه‏های آن مطرح کرد و آثار متعددی در باب آن تالیف نمود، فارابی است؛ به همین جهت است که او را بنیان‏گذار فلسفه‏ی سیاسی در دنیای اسلام نامیده‏اند. نگارنده ضمن گزارش دیدگاه فارابی و بررسی عناصر اندیشه‏ی سیاسی او، کارنامه‏ی اخلاف او را نیز ورق زده است، و ضمن معرفی آثاری که درباره‏ی اندیشه‏های سیاسی ابن سینا، شیخ اشراق، ملاصدرا به رشته‏ی تحریر درآمده است، مواضعی را که خود این فلیسوفان به استقلال یا به تبع مباحث دیگر مطرح کرده‏اند، معرفی نموده است. افزون بر آنها کارنامه‏ی اندیشمندانی همچون ابن خلدون، خواجه نصیرالدین طوسی و کسانی که به هر جهت فیلسوف صاحب مکتب محسوب نمی‏شوند، نیز مرور شده است.