بازشناسی و تحلیل مدل‌های نظری روانشناسی محیطی با تاکید بر نقش تجربه انسان در ادراک زیبایی‌شناسی محیط زیست

زمینه و هدف: محیط فیزیکی سبب می‌شود تا انسان واکنش‌های پیچیده‌ای در قالب احساس، برخورد، ارزش، علاقه و تمایل نشان دهد. همین واکنش‌ها به طرز خاصی فرآیندهای شناختی و ادراکی انسان نسبت به محیط را در قالب ارزش‌های زیبایی‌شناسی شکل می‌دهند. مفهوم زیبایی‌شناسی محیطی، مفهومی پیچیده است و این اصطلاح در انواع مطالعات نظری و تجربی، به صورت گسترده‌ای مطرح شده‌اند؛ اما چگونگی تاثیرگذاری محرکهای محیطی بر تجربه خوشآیندی انسان از محیط، همچنان به عنوان موضوعی مبهم به نظر می‌رسد. لذا با توجه به سطوح مختلف ادراک تجربی فضا و احساس مطلوبیت حاصل از آن، تحلیل دقیق نگرش‌های مختلف روانشناسی محیطی از این منظر به عنوان یک ضرورت احساس می‌شود، تا در جهت بازخوانی و همگرایی بیشتر مولفه‌های این حوزه نظری در جهت ارتقاء کیفیت محیط زیست به آن پرداخته شود. بر این مبنا این سوالات مطرح می‌شوند که در مدل‌های نظری روانشناسی محیطی چه ویژگی‌هایی موجب شکل‌گیری ادراک زیبایی‌شناسی محیط از طریق تجربه می‌گردند؟ و چه مولفه‌هایی، عناصر اصلی تجربه زیبایی محیط را تشکیل می‌دهند؟روش بررسی: پژوهش حاضر با رویکرد کیفی و به صورت توصیفی-تحلیلی به واکاوی مدل‌های اصلی این حوزه در جهت بازشناسی رویکردهای کلیدی مرتبط با مفهوم تجربه در زیبایی‌شناسی پرداخته است، تا سازوکارهای زیربنایی آن‌ها را شناسایی کند. بحث و نتایج: می‌توان سه مولفه اصلی را به عنوان ابعاد ساختاری ادراک زیبایی‌شناسی از طریق تجربه محیط معرفی کرد:1 آگاهی کنشی پیوسته از طریق تعامل و توجه محیطی؛ 2 آگاهی حسیحرکتی بواسطه انگیختگی و هیجان و 3 آگاهی کالبدی فعال از طریق مشارکت و رفتار محیطی.

Recognition and Analysis of Theoretical Models of Environmental Psychology with Emphasis on the Role of Human Experience in Perception of the Environment Aesthetics

Background and Aim: The physical environment causes man to reveal complicated reactions in the form of feelings, feedback, value, interests and desires. These reactions specifically form the human’s cognitive and perceptual process of the environment in the form of aesthetics values such as feeling of environmental desirability. The concept of environmental aesthetics is a complex one and has been widely discussed in different theoretical and empirical studies; however, the effects of environmental stimuli and characteristics on the human’s desirable experience of the environment still looks a vague subject. Thus, in the view of the various levels of experiential perception of the space and resulting feeling of desirability, it is imperative to perform various accurate analyses of environmental psychology, as this will help recognize theoretical components to improve the quality of the environment. Accordingly, the following questions are raised: Which characteristics in theoretical models of environmental psychology do form perception of the environmental aesthetics through experience? Which components do constitute the main elements of experiencing the environmental aesthetics? Methods: The present research has a qualitative approach and uses descriptiveanalytical method to review the main models to recognize the key approaches related with the concept of experiential aesthetics so that their underlying mechanisms are determined. In this connection, the process and relationship between the variables of the theoretical models is examined via content analysis.Discussion and Conclusion: Results indicated that three main components can be regarded as the structural dimensions of aesthetics dimensions through experience: 1. Continuous action consciousness through interaction with and attention to the environment; 2. Sensorymotor consciousness by arousal and emotions, and 3. Structural consciousness through participation in the environment and environmental behavior.